انواع پتنت

از منظر سیستم‌های ثبت اختراع مختلف، انواع متقاوتی از طبقه‌بندی پتنت‌ها وجود دارد که هر یک از آن‌ها، برای نوع خاصی از اختراعات مناسب می‌باشند. بر اساس طبقه‌بندی دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا «USPTO»، پتنت‌ها را می‌توان به سه دسته یوتیلیتی پتنت یا پتنت‌های کاربردی، پتنت‌های طراحی و پتنت‌های گیاهی تقسیم نمود که در ذیل، به اختصار معرفی شده‌اند:

۱. یوتیلیتی پتنت «Utility patent»:

یوتیلیتی پتنت‌ها یا پتنت‌های کاربردی، یک محصول، فرآیند و یا ماشین کاربردی جدید یا بهبودیافته را پوشش می‌دهند. این پتنت‌ها که اصطلاحاً «Patent For Invention» نیز نامیده می‌شوند، تا ۲۰ سال از زمان ثبت درخواست، افراد و شرکت‌های دیگر را از ساخت، استفاده و فروش اختراع بدون کسب اجازه از صاحب آن، منع می‌کنند. البته در طی این مدت، صاحب‌امتیاز پتنت، موظف به پرداخت هزینه‌های مرتبط با نگهداری از پتنت نیز می‌باشد.

۲. پتنت طراحی «Design patent»:

پتنت‌های طراحی، به ابتکارات و نوآوری‌های مرتبط با طراحی، اعم از ساختار و طراحی یک محصول، یک طرح زینتی و … اشاره دارند. از آنجا که طراحی بیشتر به ظاهر و نوع پیکربندی تأکید می‌کند، این دسته از پتنت‌ها، بیشتر برای ثبت نوآوری‌های شکلی، یا طراحی یک شیء، طراحی‌های زینتی مرتبط با سطوح و یا ترکیبی از این دو بکار گرفته می‌شوند. مدت‌زمان اعتبار پتنت‌های طراحی، در مقایسه با دیگر انواع پتنت، تا حدی کوتاه‌تر بوده و برابر با ۱۵ سال از زمان اعطای گواهی می‌باشد (برای درخواست‌هایی که پیش از ۱۳ می ۲۰۱۵ در آمریکا به ثبت رسیده‌ باشند برابر با ۱۴ سال پس از گرنت شدن و برای بعد از این تاریخ، برابر با ۱۵ سال می‌باشد)

۳. پتنت گیاهی «Plant Patent»:

در سیستم پتنت، امکان ثبت گونه‌های جدید گیاهی نیز وجود دارد. حق مالکیت این نوع پتنت‌ها، به مدت ۲۰ سال از تاریخ ثبت اعتبار داشته و حق تولید، ارائه، فروش و تکثیر گیاه و نیز واردات آن در اختیار مالک پتنت خواهد بود. (شایان ذکر است که گیاهان را می‌توان از طریق ثبت یوتیلیتی پتنت و یا گواهی حفاظت از تنوع گیاهی (PVP) نیز تحت حفاظت قرار داد. البته یوتیلیتی پتنت‌ها، بیشتر برای محصولات مبتنی بر مهندسی بذر و فناوری‌های مرتبط با آن بکار می‌روند).

شرایط یا الزامات ثبت اختراع

آیا هر دستاورد نوآورانه‌ای را می‌توان به‌عنوان یک پتنت به ثبت رسانید؟ برای مثال، آیا یک فرمول ریاضی یا یک پدیده طبیعی، مانند کشف یک ماده جدید، قابل ثبت است؟ آیا یک اختراع مضر برای بشر، مانند اسلحه بیولوژیک کشنده یا بمب اتم، امکان پتنت شدن دارد؟ در پاسخ باید گفت که چتر حفاظتی سیستم پتنت، تنها برای مجموعه محدودی از اختراعات قابل استفاده بوده و یک اختراع، برای دستیابی به این پوشش حفاظتی، می‌بایست مجموعه‌ای از شرایط و الزامات را احراز نماید.

الزامات ثبت اختراع را می‌توان در دو دسته کلی الزامات رسمی و ماهوی تقسیم نمود. شرایط رسمی، به مجموعه‌ای از ویژگی‌های مدنظر دفاتر ثبت اختراع و الزامات اجرایی آن دفتر اشاره داشته و شرایط ماهوی، به ویژگی‌های اصلی و ذاتی اختراع می‌پردازد.

الزامات رسمی عبارتند از:

• افشای کامل: مخترع موظف است که تمامی اطلاعات مرتبط با اختراع خود را افشا نماید.
• اولویت در ثبت: فردی که زودتر اقدام به ثبت درخواست کند، در اولویت بهره‌مندی از حقوق انحصاری ثبت اختراع خواهد بود.
• رعایت حق تقدم: اگر پیش از این، اختراع در کشور دیگر ثبت شده باشد، حداکثر ۱۲ ماه برای ثبت همان اختراع در سایر کشورها فرصت هست.
• اختراع واحد: مخترع در قالب یک درخواست ثبت اختراع، تنها می‌تواند برای ثبت یک موضوع اقدام کند.

الزامات ماهوی عبارتند از:

• موضوع مناسب: هر موضوعی قابلیت پتنت شدن ندارد. برای مثال، دستاوردهای انتزاعی و اختراعاتی که بهره‌برداری از آن‌ها خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی باشند، قابل ثبت نمی‌باشند.
• تازگی یا نوآوری: اختراع نباید در دانش پیشین وجود داشته باشد.
• سودمندی یا کاربرد صنعتی: اختراع باید یک کاربرد عملی و کاملاً ملموس داشته باشد.
• غیربدیهی بودن: فردی که دارای مهارت‌های معمول و تخصص فنی در حوزه مرتبط با اختراع است، نباید به صورت بدیهی، قادر به استنتاج و دستیابی به آن باشد.